No momento en que perdín ao meu fillo sentín que o perdera absolutamente todo, e non falo da morte, pois hai moitas máis maneiras de perder a alguén que non teñen que ver con deixar de respirar;  pois non é semellante non volver a ver a alguén coa súa morte? A perda seguiría sendo a […]

“Este vaise e aquel vaise, e todos, todos se van.”

Rosalía de Castro, Follas Novas.

Á lúa, 23 de decembro de 1939
Que alegría descubrirche hoxe neste ceo escuro. Despois de tantos días de choiva, as nubes grises fixéronche un oco e aí estás, redonda e luminosa, bañando os meus desacougos coa túa luz, igual que fixeches aquela última noite que pasei na miña casa do Courel, a véspera da viaxe que me levaría ata un país lonxano.
Véxote máis pálida, quizais tamén che afecte esta choiva fría que me cala ata as entrañas coma un veleno. Sabes? Aquí a choiva é moi escasa. Recordo como era aló, unha caricia agarimosa sobre a miña pel en calquera mes do ano. Eduardo di que xa debería estar acostumado, que o verán xa está a piques de chegar e, como sempre acontece aquí, vén anunciado por inxentes trombas de auga. Acórdaste de Edu? Por suposto que te acordas, fáloche del en tódalas miñas cartas. Cando pola noite nos sentamos para cear sempre me explica que debo ser paciente, que non resulta doado afacerse a un novo lugar, sobre todo se é tan distinto á miña vila natal. El tamén o pasou mal ao primeiro, pero asegúrame que todo será doado mentres estemos xuntos. Eu estou seguro de que todo nos ha de ir ben, canto me tardaba abrazalo! Cando o barco chegou a porto, as miñas pernas estaban ancoradas á proa coma se quixeran fundirse, buscando entre a xente ese rostro que tanto me fai suspirar dende hai anos. Foi doado distinguilo entre tantas persoas aínda despois de tanto tempo sen velo, en parte porque era moi alto e, sobre todo, por ese horrible sombreiro verde que tanto lle gustaba levar. En canto me viu abrazouse a min e a aperta durou tanto tempo que xa non quedaba ninguén máis cando decidimos marchar. Sempre que me vén a tristeza lémbrome dese momento, sobre todo pola noite, cando me meto na cama e non podo pegar ollo. Daquela saio das sábanas e séntome ao carón da ventá, onde estás ti esperándome. Despois destes meses aquí, decátome de que só ti es sempre a mesma; semellas lonxana, pero es a mesma que me ollaba dende o ceo na vella casa de Mamá Asunción. Ten paciencia comigo, déixame contarche todas estas cousas, pois a ninguén máis lle podo contar o que me bule dentro. Contaríallo a miña nai se estivese comigo, pero xa hai un mes dende que me fun e non a vexo máis. Só podo conformarme con lembrala a todas horas. Dalgunha maneira, ti es o que me une a ela, pois quizais ela tamén estea observándote, pensando en min. Ti fas que sempre a sinta comigo. Tamén aquí. En calquera lugar do mundo onde me leve a vida.

Soa o reloxo a mesma hora de sempre, Deteñome como unha nena inocente A observar unha imaxe Morriña, pena, saudade…   Días,noites, amenceres, atardeceres Esperar, esperar, esperar Morriña, pena, saudade   De súpeto todo cambia Unha mensaxe provoca un xiro na miña vida Morriña, pena, saudade   Maldito o día da chegada desa nova A […]

Eu partín da miña terra, deixando atrás o meu fogar e á miña nai, ca idea de amasar unha boa fortuna nas antigas colonias e voltar xunto á miña nai e darlle unha vida digna no tempo que nos quedara por vivir. Emigrei con todos os cartos que a nosa familia posuía e, cando cheguei a México, traballei en multitude de oficios. Primeiro traballei nas obras públicas durante case nove anos, despois entrei a traballar como peón de almacén durante os seguintes once anos, o que me fixo achegarme ao oficio da hostelería; porén non fun que de triunfar neste sector. Máis tarde, cumprín como chófer daquelas xentes ricas, quen falaban de negocios todos os días, polo tanto aprendín algunhas cousas básicas para poder enriquecerme máis rápido e poder voltar á casa. Así foi como, trece anos despois de empezar a traballar como chófer, aforrei a cantidade suficiente de cartos para mercar unhas terras e dedicarme ao comercio da cana de azucre, que neste tempo era moi fecundo.

Agora, tras pasar corenta anos na emigración botando de menos á miña nai e o meu fogar, conseguín amasar unha boa fortuna. Porén, neste difícil percorrido que iniciei á temperá idade dos vinteún anos, cheguei ignorante das enfermidades tropicais ás que me expuña e enfermei gravemente.

Nestes intres estou escribindo unha carta para a miña nai querida, inevitablemente recostado na cama, sentenciado a morte por causa da tuberculose.

Hoxe cúmprense corenta anos dende que emigrei da miña terra, co soño de voltar algún día con cartos, co traxe novo, garavata e o mellor coche que houbera. A pesar de coñecer o meu fatal destino e ser consciente de que non pederei volver a ver á miña querida nai, son feliz imaxinándome ao seu carón, pensando na miña infancia e os seus atentos coidados.

Espero, miña nai, que poidas vivir ben con estes cartos todos os anos que aínda che quedan de vida. Quérote, mamá…

Despis de ler poesía galega…

Unha literatura segreda. Unha lingua ilegal. Un réxime que pecha as portas á cultura. Unha cultura que segue viva, pero non na súa terra. Ela exiliouse tamén. Acompañou a Blanco Amor como unha pasaxeira no barco rumbo Arxentina, agochouse nos cadernos que carrexaba Neira Vilas e, moito antes, levouna Castelao nos seus petos ata Bos Aires. A cultura fuxiu con el, entre as súas roupas, os seus cabelos, nos cristais das súas lentes, no seu ollar. Levitaba no fume de tabaco que exhalaba, nos beizos e nas palabras que articulaba, no seu discurso, na súa convición, nas súas mans. A cultura exiliuse nas mans de Castelao, en cada unha das súas líñas, pregos, engurras. Ficou no seu corpo e moito máis adentro.

Mais non foi unha estancia permanente. A súa figura supuxo unha guía para a mocidade galega e galeguista, de nacemento e de pensamento. Esa cultura que gardaba compartiuna con moitos outros expulsados. Emigrantes como Neira Vilas ou Blanco Amor, que se consideraban tamén exiliados. Porque, que diferenza existe entre os dous termos? Exiliados e emigrantes. Uns con fame na cabeza e outros con fame no estómago. Eran bachareles, changadores, traballadores do sector secundario, mozos de almacén, con letras e formación. Eran galegos, seres valentes por cruzar un mar e polivalentes por usar a cabeza e as mans. Querían demostrar que non eran mulas ás que prohibir a entrada ó metro de Madrid, senón intelectuais. Viaxaban a Bos Aires, a quinta provincia galega, a capital intelectual do mundo, onde había 35 teatros con representacións abertos cada noite, onde as librerías eran 24h, onde uns mozos que non saíran da súa terra vían ante os seus ollos un mundo de posibilidades completamente novo.

Porque a situación no seu fogar era contraria á da grande cidade da cultura. Bos Aires era a Galiza libre. O único que as separaba: auga. A unha beira a esperanza da cultura, á outra a resistencia do pobo. Miles de quilómetros afastaban o berro do silencio. A voz duns exiliados e o mutismo doutros. O oubeo do externo e a reserva do interno. En cada unha desas catro provincias mozos coma eles, e non tan mozos, vivían presos nas súas propias casas. Obrigados a conter os seus pensamentos, a reprimir a ideoloxía, a gardar silencio. Solitarios en trincheiras infinitas. Trincheiras asentadas nos sitios máis recónditos dos fogares. Faiados incomunicados, sotos escuros, ou falsas paredes. Parece irónico, mais liberdade era recluírse indefinidamente nun cuarto de dez metros cadrados. E aínda que afastados dos exiliados en América, dos seus pensamentos, das súas obras, eles tamén compartían a idea de que o ser humano morre cando deixa de soñar. Por iso soñaban e berraban nos seus soños. Eran intelectuais, inconformistas, contrarios ao réxime, e moitos deles mestres. Mestres perseguidos e asasinados. Foxen  da longa noite de pedra e deciden atrincheirarse antes que impartir a derradeira lección.

A cousa cambia nos anos 50. Morre Castelao e desaparece a fundametal figura do galeguismo no exilio, o principal comprometido co nacionalismo, republicanismo e democracia. Pero toda mala noticia trae consigo unha boa. Nese mesmo ano créase a editorial Galaxia. Con ela nace a posibilidade de publicar en galego. A literatura galega comeza a desenvolverse na súa terra. No canto de morrer olvidada nuns petos vacíos, ollos pechados e boca muda; no canto de ficar enterrada no camposanto da Chacarita, a cultura sobrevive. O berro vence ao silencio. E este non é un berro de dor, senón de liberdade.

     A curtametraxe Un chien andalou, de Luis Buñuel, realizada a finais da década dos 20, é unha película coa cal se pode experimentar de primeira man o espírito vangardista da época. Comezando polo seu título, xa se poden ver características surrealistas, xa que en ningún momento se fai alusión a el durante o contido da filme.

Introducíndonos nestes contidos, só é posible entender que é unha sucesión de historias sen ningún tipo de nexo. De feito, isto faina diferente e excepcional como historia, xa que rompe coa tradición de que un acontecemento sempre debe ser narrado de maneira argumental e provoca sorpresa no espectador captando a súa atención. A primeira escena desta sucesión de historias mostra a un home cortándolle un ollo a unha muller. Nesta parte aínda me sinto coma se a historia fora a ter un argumento, pero logo mostran rápidamente unha sucesión de escenas coas mesmas personaxes sen ningún tipo de nexo, intercalando entre cada unha un letreiro especificando o tempo no que se produce o relato, pero estes letreiros carecen de sentido, producíndome a sensación de que o tempo deixa de importar.

Por outro lado, aquí é onde se mostra o influxo de Dalí, e non só na estética dos escenarios representados, xa que para el o tempo era relativo e diferente para cada persoa. Por outra banda é polo influxo deste artista que podo intuír que toda a película intenta recrear un mundo onírico. Este sentimento onírico comeza a facerse visible na miña mente canto máis avanza a curta, habituándome á sensación de non entender exactamente o que está pasando canto máis pasa o tempo e facendo que me acostume máis e máis a esa realidade surrealista. En canto me consigo acostumar totalmente a esta realidade, comezo a poder centrarme en certas sensacións que me manifestan as escenas, pasando dende o noxo polos insectos nas mans ata unha incomodidade persistente que só desaparece co fin da serie de persecucións.