Un día, xa fai anos, volvendo eu de Mondoñedo a Vigo, parei nun forno a mercar unha fogaza de pan de acolá, atopeime alí con Carlos Pillado, un compañeiro meu de escola, máis conocido naquela bisbarra por Carlos do Herdeiro. O Carliños sempre confiara muito nos meus saberes. Sendo como era Carlos mui curioso da poboación do mundo, acostumaba a interrogarme cando me atopaba:

─¿El como son os polacos? ¿Que xentes hai no Canadá?

Eu respondíalle inventando, por exemplo, os costumes dos polacos.

─O que máis lles gusta aos polacos é o sentarse a carón dun lume, descalzarse, e limparse os pés con cinza, especialmente polos entrededos. Fano así aínda que haxa visita de cumplido, e non beben deica non finaren con esta limpeza.

¡Vaia cos polacos! Tamén me preguntaba meu amigo si eu sabía algunha palabra chinesa, quén inventou as señas da brisca, e quén sería o primeiro de Lugo que viaxou á Arxentina, cousa que o preocupaba muito. Un día sorprendeume preguntándome algo dos búJgaros, e eu conteille aquela historia de Enver Pachá, o xeneralísimo dos turcos nos Dardanelos, cando lle levaron un prisioneiro, que estaba terque en que era turco, pro o Enver Pachá que era búlgaro e espía. Pra saír de dúbidas, o xeneralísimo mandou que o botasen á caldeira do barco, un monitor, no que tiña o seu Carto Xeral. Enver Pachá arrimouse á porta da caldeira, e púxose a escoitar. Ao pouco, sorrindo, volveuse aos oficiais presentes e comentou:

─Tiña eu razón. Era búlgaro, que lle estoupou a cabeza.

Unha mañá de xaneiro na aula de segundo de bacharelato B descubrimos un artigo interesante no libro de texto de inglés. Este artigo daba información sobre como as antes menospreciadas linguas dos nativos americanos foron útiles nun momento crucial da historia contemporánea, algo totalmente descoñecido para nós. Estas linguas non pertencen á rama indoeuropea e por iso quedan moi afastadas do inglés e das linguas europeas máis usadas. Por esta razón foron útiles durante a Segunda Guerra Mundial. Isto foi o que descubrimos:
Durante a segunda guerra mundial o Corpo da Mariña de Estados Unidos necesitaba un código secreto que os inimigos non puidesen descifrar. E así foi como a lingua dos Navajos foi usada para mandar mensaxes e información militar.
A lingua Navajo é moi complexa e está tan apartada do inglés e do xaponés que ninguén sen un adestramento intensivo e sen exposición ó idioma podería entendela. Os xaponeses foron capaces de descifrar moitos códigos, incluíndo os usados pola Armada e as Forzas Aéreas estadounidense, pero nunca conseguiron entender unha soa mensaxe en Navajo.
Un grupo de soldados navajos crearon en secreto o código, que incluía un sistema de palabras nativas para substituír letras do alfabeto inglés e así poder deletrear palabras que non tiñan equivalencia en Navajo. Tamén inventaron as súas propias expresións para 400 termos militares, como “peixe de ferro” para dicir submarino e “tartaruga” para tanque. O código era oral e tiña que ser memorizado por cada falante .
Os falantes deste código foron considerados tan valiosos que lles puxeron outros marines para protexelos. Porén, algunhas fontes din que eses gardas tamén tiñan orde de matar un falante do código que estivese en perigo de ser capturado, de xeito que os segredos non puidesen ser revelados ó inimigo. O Corpo da Mariña nega esta teoría.
A política do goberno dos EEUU nese momento era intentar eliminar as linguas nativas americanas. Polo tanto, ironicamente, eses mesmos homes só uns anos antes terían sido castigados severamente por usar a súa lingua nativa na escola . Porén, despois da guerra, foi considerada tan valiosa que a operación dos falantes en código foi gardada como un segredo militar. Os falantes tiñan prohibido contar nada sobre iso nin ás súas propias familias. Nada se soubo ata o 2001, cando foron condecorados e oficialmente recibiron honores e medallas do presidente e do Congreso dos EEUU. Daquela moitos deles xa non estaban vivos.
Pola información que atopamos en internet a partir de diversas fontes, hoxe nos EEUU conviven numerosas linguas minoritarias, entre as que destacan a dos Sioux, con uns 50000 falantes; a dos Navajos, con 100000; e a dos Hopi, con 4800.
Alumnado de 2º Bach B