Ábrese a cortina e aparece Quico Cadaval. Só que non hai cortina e estamos no salón de actos do IES Félix Muriel, a 19 de abril de 2022. O obxectivo: unha masterclass sobre o teatro actual. O resultado: O mesmo, pero en verso libre. O alumnado non tarda en recoñecer ó interventor como visitante do mundo das artes varias, sexa polo seu parecer compatible coa docencia de Educación Plástica e Audiovisual, ou a forma de atar o pelo para que “non escapen as ideas”.

O ver e o ser visto. O terror e o humor. Resulta que na vida coma no teatro, fan falta dúas caras para facer a moeda. En efecto, non existe a risa de nada. Por iso, quen máis desfruta é quen logra “verse a si mesmo na careta deforme do teatro”. O escenario é un espello delator onde debemos recoñecernos, o cal foi difícil para o público galego cada vez que os textos entraron polo sueste. 

Por sorte, no 1916 fúndanse as Irmandades da Fala e, xunto co grupo Nós, dáselles por traducir á nosa lingua clásicos da literatura universal, cultivar o ensaio, editar xornais, libros, revistas… pero faltaba un vehículo de uso do idioma para do pobo. Propuxéronse crear unha dramaturxia fundacional galega, sen Brechts nin Stanislavskis, onde a burguesía debatese os “asuntos de Titanic” na  mesma lingua que os mariscadores levaban polas tabernas ou, neste caso, as funcións.

Con todo, coa chegada da guerra civil española e a posterior ditadura franquista, perdéronse os avances conseguidos ata entón. O cuño da censura decidía que títulos eran aptos para a representación e cales non. Mentres tanto, o noso autóctono Castelao escribía no exilio arxentino a obra de teatro galego por antonomasia: Os vellos non deben de namorarse. Fala de “homes que se namoran a destempo, porque non souperon aproveitarse do amor cando eran mozos ou porque pretenden bulrarse da morte cando xa a levan ao lombo”. Sen grandes reflexións políticas, o rianxeiro pretendía abstraerse dos crimes de guerra, a república perdida e os amigos mortos. A historia desenvólvese durante o entroido, eses días de catarse espiritual onde os pobres rían dos ricos e as fronteiras do prohibido esmorecían detrás de caretas.

Nos “vellos…”, Castelao elabora máscaras para todos, incluso coa propia cara do personaxe, variando a expresión en cada lance. Así, aumenta a teatralidade e o artificio á vez que incide na idea dos arquetipos que conectan con formas clásicas, como é a Commedia dell´arte. Nestas representacións populares, iniciadas no século XVI en Italia, interveñen sempre as mesmas figuras: o camaleónico Arlecchino e a súa amada Colombina, o avaro Pantalone, Il Dottore, Pierrot, Il Capitano, e moitos outros nomes que participan en tramas simples procurando a hilaridade. Xa que a atomización dos dialectos dificultaba a intercomprensión, os actores e actrices servíanse de mímica xestual e verbal á hora de encarnaren ditos roles. 

Por outra banda, aprendemos que ben habería lugar para algunhas das nosas obras lugar no ateniense Teatro de Dioniso, pero conviría manter vixiado a Ingmar Bergman antes de volver a imaxinar unha Divinas Palabras de Valle Inclán con chulapos e sevillanas.

Chegando coas palabras ós anos 50, aparece entre nós Álvaro Cunqueiro para falar da súa versión dun drama shakesperiano, O incerto señor Don Hamlet, onde converxen os mitos de Hamlet e Edipo. Este último é un vello coñecido para Cadaval, quen se achega no monólogo Complexo de Edipo a este “neno dos tornocelos esmagados”. O caso é que o título foi prohibido integramente, ata que Cunqueiro logrou burlar a censura e levar o seu príncipe dinamarqués ó teatro Colón. Entón, a crítica luciuse ó cuestionar o uso do galego por parte desta monarquía estranxeira, coma se o castelo de Elsinor tivese un radar antihabitantes de costas verdecentes.

Anos 80. Roberto Vidal Bolaño opta por un teatro sen texto algo hippie ó estilo yankee, distanciándose dos seus comezos coas farsas baseadas en textos de Méndez Ferrín.

Quen coñece ó locutor sabe da complexidade dos seus esquemas narrativos, polo que encadrar o escoitado nunhas tristes páxinas é, cando menos, herexía. Ben podería continuar este parágrafo tratando as misións pedagóxicas a Zamora co pulo dos republicanos (entre eles Rafael Dieste), ou a obra do pintor Manuel Ayaso. Tamén a “literatura de cordel” ou a multiplicidade de Tenorios, sexa da man do propio Bolaño ou de Molière. Pero como este sábado 30 o Auditorio de Rianxo acolle a adaptación teatral de O porco de pé, do mesmo Quico, remata aquí o texto para que a curiosidade faga dos lectores futuros espectadores.